"Οιδίπους Τύραννος" Σοφοκλή

Abstract

Γένος αιμομικτικό το ανθρώπινο, θα αναζητά εσαεί τις ρίζες του. Τι απαρχές της καταγωγής του. Το "αίτιο" της διαφορετικότητάς του από τα άλλα όντα. Το πρωτοκύτταρο της ύπαρξής του. Κι η αγωνία του να κατακτήσει αυτή τη γνώση και αλήθεια θα πολλαπλασιάζεται, όσο το ερώτημα για την καταγωγή του θα χάνεται στο Βάθος - άγνωστο ακόμη πόσων εκατομμυρίων χρόνων. Όσο θα περιπλέκεται στο χάος του απροσδιόριστου μέλλοντος του. Χάος, περισσότερο ίσως τρομερό από του παρελθόντος του, και από δική του υπαιτιότητα. Γιατί, η μεγαλύτερη απ' όλες τις τραγωδίες του ανθρώπου, μα και το μεγαλείο του είναι η ακατανίκητη διάνοιά του. Ο "Φάουστ" που κρύβει μέσα του και μάχεται για την αλήθεια και με την αλήθεια για "όπλο" του να ξαναπλάσει τη ζωή. Να λύσει τα "μυστήρια" της ζωής και να τεχνουργήσει τον άνθρωπο του μέλλοντος. Η αρχαία "Ύβρις" του ανθρώπου προεκτείνεται, καθώς δεν αρκείται σε μια ευζονία του είδους. Καθώς παρεμβαίνει σ' αυτήν, δια της επιστήμης, επιδιώκοντας έναν ευγονισμό με άγνωστα, στο παρόν για το απώτερο μέλλον, αποτελέσματα. Αποτελέσματα που, ενδέχεται, να αποδειχθούν τραγικότερα από τα "λάθη" της φύσης και το "προπατορικό αμάρτημα". Ιδού ένας επιπλέον λόγος που καθιστά, στην εποχή μας ιδιαίτερα, τραγικότερο όλων των άλλων αρχαίων μύθων το μύθο του Οιδίποδα και συγκλονιστικότερη όλων των άλλων τραγωδιών την τραγωδία του Σοφοκλή "Οιδίποδας Τύραννος". Ιδού, πώς από αυτό το "αριστούργημα της απαισιοδοξίας" (όπως θα έλεγε ο Νίτσε αναφερόμενος στον ορισμό του Σοπενχάουερ για την τραγωδία), μπορεί ο σύγχρονος άνθρωπος να δει μέσω της τραγικής ποίησης την διπλή τραγωδία του. Υπαρξιακή και κοινωνική. Υπαρξιακή, γιατί το αιμομικτικό "προπατορικό αμάρτημα" θα τον βασανίζει σωματικά και ψυχικά. Κοινωνική, γιατί η πανάρχαια ενοχή θα τον βασανίζει διανοητικά και ηθικά, καθώς θα συγκρούεται η ανθρώπινη με την κοινωνική Ανάγκη. Ο μύθος του Οιδίποδα, υπό το φως της ποιητικής επεξεργασίας του από τον Σοφοκλή, είναι η τραγωδία του ανθρώπου για γνώση και κατάκτηση της Αλήθειας. Της γνώσης και της αλήθειας και για τον ίδιο. Η ύβρις του Οιδίποδα - η μεγίστη ύβρις του - είναι που θεωρεί την ανθρώπινη υπόστασή του υπέρτερη της οδύνης ηου προκαλεί κάποτε η γνώση. Ακατανίκητη κι αλώβητη την κοινωνική του δύναμη από την όποια αλήθεια. Αγνοεί τα βάθη της ύπαρξής του. Λύνει το αίνιγμα της τύχης. Κι αυτή αντιστρέφεται, όταν ο Οιδίποδας προκαλεί το ανείπωτο. Από την "ευδαιμονία" της Άγνοιας θα περιπέσει στην "κακοδαιμονία" της Γνώσης. Αντιμέτωπος με ένα άγνωστο παρελθόν, αποζητά την πληρότητα - υπαρξιακή και κοινωνική - μέσω της Γνώσης και της Αλήθειας. Και ανυποψίαστος για την οδύνη που εγκυμονούν θα οδηγηθεί στην τραγική, μα καθαρτήρια πτώση του. Και ανθρώπινη και κοινωνική. Η αλήθεια είναι Ανάγκη. Ανθρώπινη και κοινωνική. Και η υπεροχή - ανεξαρτήτως της πτώσης του - η οικουμενική και διαχρονική αξία του Οιδίποδα βρίσκεται στο ότι είναι φορέας - όργανο της αλήθειας. Της αλήθειας που προκύπτει μέσα από τις αντιθέσεις. Μέσα από τη σύγκρουση του κακού με το καλό. Από την διαλεκτική εξέταση των κοινωνικών φαινομένων. Από την υλιστική βάση των μεταφυσικών φαινομένων. Από τη σχέση ανθρώπου - κοινωνίας, ανθρώπου - σύμπαντος. Ο Οιδίποδας που από άγνοια σκοτώνει έναν άγνωστο, που ήταν ο πραγματικός πατέρας του Λάιος. Ο Οιδίποδας που παντρεύεται μιαν άγνωστη, που ήταν η πραγματική μητέρα του Ιοκάστη. Ο Οιδίποδας που γίνεται βασιλιάς σ' έναν άγνωστο τόπο, που ήταν η πραγματική πατρίδα του. Ο Οιδίποδας που γεννά παιδιά, και είναι ταυτόχρονα γεννήτορας κι αδελφός τους. Ο Οιδίποδας που παλεύοντας τον τρόμο ενός λοιμού στο Βασίλειό του - στη φυλή του (και σήμερα λοιμοί τυραννούν ενδογαμικές φυλές!), έρχεται αντιμέτωπος με έναν άγνωστο, "θεόσταλτο" χρησμό, που ήταν κατάρα για τον ίδιο και το γένος του. Ο Οιδίποδας που χάριν της Αλήθειας θα συντρίβει, είναι ένας (άνθρωπος πέρα από το κακό και το καλό), εντέλει. Είναι η "προοπτική του λάθους", αλλά και η "αφοβησιά του βλέμματος" μπροστά στη Γνώση και την Αλήθεια. Είναι η - δι' ελέου και φόβου - κάθαρση του ανθρώπου και της κοινωνίας. "Τυφλός" ήταν ο Οιδίποδας όσο έβλεπε τον κόσμο, αγνοώντας την αλήθεια. Η αλήθεια θα τον οδηγήσει στην αυτοτύφλωση. "Οδηγός" και "μάτια" του θα είναι, πλέον, η αλήθεια. Επηρμένος από τη δύναμή του έγινε ο ίδιος "μοίρα" του. Η βούλησή του - προαίσθημα μιας αλήθειας ακατανίκητης - θα γίνει "Δίκη" και τιμωρός του. Ο αλαζονικός "διονυσιασμός" του προκάλεσε την "τύχη". Υπερέβει το μέτρο. Αυτοτιμωρημένος, έκπτωτος, με την "όραση" των τυφλών ματιών του, θα πορευτεί μοναχικά τον τραγικό δρόμο. Θα εξορισθεί από τη Θήβα. Την (όποια) τυραννισμένη κοινωνία από τη (μεταφυσικίζουσα) άγνοια. Από το ψεύδος (οι θετοί γονείς του στην Κόρινθο του απέκρυψαν ότι είναι θετό παιδί). Από το μίσος που γεννά η εξουσία (ο Λάιος από φόβο μήπως μεγαλώνοντας ο Οιδίποδας τον σκοτώσει για να αρπάξει την εξουσία επιχείρησε να θανατώσει - βρέφος ακόμη - το παιδί του). Μόνο του "κέρδος" από αυτή την τραγική μεταστροφή της "τύχης", η "απολλώνεια νηφαλιότητα" που δίνει η αυτογνωσία, η γνώση και επίγνωση της αντικειμενικής πραγματικότητας και αλήθειας. Ο "Οιδίποδας Τύραννος", το αριστούργημα του Σοφοκλή (υπόδειγμα του τραγικού είδους το θεωρούσε ο Αριστοτέλης παρότι δεν πήρε το πρώτο βραβείο στους "Αγώνες" του 425 περίπου), αποτελεί, μυθοπλαστικά μαζί με την "Αντιγόνη" (440) και τον "Οιδίποδα επί Κολωνώ" (406 π.Χ.), μια "τριλογία" εμπνευσμένη από το Θηβαϊκό Κύκλο. Έναν πανάρχαιο λαϊκό μύθο, που σε παραλλαγές συναντάται στους επικούς ποιητές, στον Όμηρο ("Ιλιάδα" και "Οδύσσεια") και στον Ησίοδο ("Έργα και Ημέραι"). Ο Σοφοκλής δίδαξε τον "Οιδίποδα Τύραννο" στην τυραννισμένη από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και έναν λοιμό Αθήνα. Και διόλου τυχαία - αντίθετα από τον Αισχύλο που θεωρούσε "θεόσταλτη" τη "μοίρα" - ο Σοφοκλής έπλασε τον Οιδίποδα ως άνθρωπο που παίρνει στα χέρια του τη "μοίρα" του. Ως άνθρωπο, που με την γνώση και την αλήθεια θα πορεύεται από το παρελθόν στο μέλλον κι ο σύγχρονος ποιητής θα του ζητά, για το καλό κάθε εποχής, κοινωνίας και ανθρώπου: "Εξόριστε ποιητή στον αιώνα σου λέγε τι βλέπεις;" Αριστούλα Ελληνούδη ("ΘΥΜΕΛΗ")