"Τρωαδίτισσες" του Ευριπίδη

Abstract

Δεν υπάρχει ανάγκη να βεβαιώσουμε ότι οι Τρωάδες είναι τραγική ενότητα, αυτό είτε το νιώθουμε είτε όχι, και καμία ανάλυση δε θα μας κάνει να το νιώσουμε περισσότερο, αλλά προκειμένου να κρίνουμε, πρέπει να δούμε που έγκειται η ενότητα. Για να προβούμε σ' αυτή την εκτίμηση, πρέπει πρώτα να θυμόμαστε ότι το έργο είναι μοναδικό στο μεταγενέστερο δράμα κατά το ότι αποτελεί μέρος μιας γνήσιας τριλογίας. Το πρώτο έργο, ο Αλέξανδρος, έχει να κάνει με τον Πάρη. Οι γονείς του, προειδοποιημένοι ότι το παιδί θα γινόταν η καταστροφή της πατρίδας του αν ανδρωνόταν, δίστασαν να το σκοτώσουν, όπως δίστασαν ο Λαίος και η Ιοκάστη, και ο Πάρης ανδρώθηκε. Ξέρουμε την υπόθεση το τι ο Ευρυπίδης είχε βάλει μέσα σ' αυτήν, δεν το ξέρουμε. Ο σκοπός του δεύτερου έργου, του Παλαμήδη, είναι σαφής. Είχε να κάνει με το δικαστικό φόνο του Παλαμήδη από τους ίδιους του Έλληνες αρχηγούς του μπροστά στην Τροία - μια πράξη δολιότητας που ο Ναύπλιος, πατέρας του, επρόκειτο να την εκδικηθεί ανάβοντας φρυκτωρίες ώστε τα ελληνικά πλοία να ναυαγήσουν στην Εύβοια καθώς αρμένιζαν για την πατρίδα. Σ' αυτά τα δύο έργα η τραγωδία δύο εθνών αρχίζει στο τρίτο συμπληρώνεται. Στον πρόλογο, που τον μοιράζονται η Αθηνά και ο Ποσειδών, αναγγέλλεται η κατάληψη της Τροίας, και η Αθήνα ζητάει από τον Ποσειδώνα να καταστρέψει τον Ελληνικό στόλο καθώς θα επιστρέφει στην πατρίδα, αυτή υπήρξε πρόμαχός τους και η ύβρις τους απέναντι και στην Κασσάνδρα και στα Ιερά της Τροίας, την έκανε εχθρά τους. Μια αναφορά στις ακτές της Εύβοιας μας θυμίζει τον Παλαμήδη, και οι θεοί αποσύρονται αφήνοντας τη σκηνή στη σωριασμένη Εκάβη, σ' αυτήν προστίθεται σύντομα ένας χορός από αιχμάλωτες Τρωαδίτισσες που περιμένουν τα κέφια των αφεντάδων τους. Η δράση που ακολουθεί συνίσταται σε τέσσερις σκηνές. Ο Ταλθύβιος, ο Κήρυκας, έρχεται για την Κασσάνδρα, την παρθένα - ιέρεια, που την παίρνει ο Αγαμέμνων, καθώς η Ανδρομάχη με το βρέφος της, τον Αστυάνακτα, μεταφέρεται στα ελληνικά πλοία, ο Ταθύλβιος έρχεται πάλι για να αναγγείλει το διάταγμα για τη θανάτωση του παιδιού, ο Μενέλαος έρχεται για να σύρει την Ελένη για εκτέλεση, και μια οργανωμένη συζήτηση στήνεται ανάμεσα στην Ελένη και στην Εκάβη, όπου ο Μενέλαος, σαν διαιτητής, καταδικάζει την Ελένη, τέλος ο Ταλθύβιος επιστρέφει με το πτώμα του Αστυάνακτα για να δώσει στην Εκάβη για ταφή, για να αναγγείλει την πυρπόληση της Τροίας και για να οδηγήσει τις αιχμάλωτες στα πλοία. Παρεμπιπτόντως προστίθεται σ'αυτόν τον κατάλογο των συμφορών η μοίρα της Πολυξένης, η σκλαβιά στην Ιθάκη που αποφασίστηκε για την Εκάβη, η βάναυση απομάκρυνση της Ανδρομάχης προτού καν να φροντίσει για την ταφή του παιδιού της, και η τρομερή τύχη του Χορού. Το καθετί, εκτός από τη σκηνή της Ελένης, έχει σχεδιαστεί ώστε να είναι όσο γίνεται πιο γεμάτο δυστυχία, και κανένα από τα περιστατικά (εκτός από τη σκηνή της Ελένης) δεν εξετάζεται παρεκτός ως προς το αποτέλεσμά του για τους Τρώες. Καμιά αντίθεση δεν επιδιώκεται, καμιά εξήγηση της ελληνικής άποψης. Σαν για να κάνει εσκεμμένα τις πράξεις των Ελλήνων απλώς απρόσωπα διατάγματα, και για να μας αποθαρρύνει να ενδιαφερθούμε για τα κίνητρά τους, χρησιμοποιείται συνεχώς ο Κήρυκας και όχι λόγου χάρη ο Οδυσσέας όπως στην Εκάβη - φτάνοντας σαν μια σειρά από τηλεγραφήματα... Και η τραγωδία: Το θέμα του βάναυσου ποδοπατήματος του ανήμπορου, αν και μπορεί να είναι σωτήρια προπαγάνδα, δεν είναι τραγωδία, αλλά θυμόμαστε τη γενική διαδρομή της τριλογίας, και υπάρχει και ο διαφωτιστικός πρόλογος. Οι Έλληνες βαρύνονται με θανατική καταδίκη για ύβριν, αλλά προτού η ανταπόδοση να πέσει πάνω τους, αυτοί καθιστούν σαφές με τις παραπέρα μοχθηρίες τους, το πόσο πολύ της αξίζουν. Έχουμε εδώ μια ηθική δομή όχι ανόμοια από εκείνην του Αγαμέμνονα. Οι Έλληνες είναι καταδικασμένοι εξαρχής και πιάνουν να εξογκώνουν το λογαριασμό μπροστά στα μάτια μας, και τόσο πιο τρομερά επειδή αυτό γίνεται τόσο απρόσωπο. Ο σωρός από μοχθηρίες επεισοδιακός και απλώς παθητικός αν βλέπουμε μόνο τους Τρώες είναι συσσωρευτικός και τραγικός αν βλέπουμε τους Έλληνες και το ότι ο Ευριπίδης γράφει τον διαφορετικά όχι αναγκαίο και ασυνήθιστα εντυπωσιακό πρόλογό του, είναι για να εξασφαλίσει το ότι εμείς θα πάρουμε αυτή την άποψη. Οι Έλληνες είναι ο συλλογικός τραγικός ήρωας και τραγικός παράγων, οι Τρώες το συλλογικό θύμα.