"Χοηφόρες" του Αισχύλου

Abstract

Οι "Χοηφόρες" είναι το δεύτερο δράμα της μόνης τριλογίας που μας σώζεται, της "Ορέστειας". Στέκεται στο μέσον μιας πορείας κατά την οποία σημειώνεται η μετάβαση από έναν κόσμο τυφλής και ένοχης ανταπόδοσης σ' ένα νέο κόσμο έμμονης δικαιοσύνης. Μια ένοχη γυναίκα (Κλυταιμνήστρα), ως τίμημα παλιών σφαλμάτων, δολοφονεί το σύζυγό της (Αγαμέμνονα) και διαφεντεύει μαζί με τον εραστή της Αίγισθο στις Μυκήνες. Ένας αθώος άνδρας (Ορέστης) ξεπληρώνει το φόνο του πατέρα του σκοτώνοντας τη μάνα του. Τέλος, μια δίκη στην οποία συμμετέχουν θεοί και άνθρωποι, αθωώνει τον Ορέστη και μετατρέπει τις αρχέγονες εκδικήτρες θεότητες, τις Ερινύες, σε Ευμενίδες, καλόγνωμες θεότητες για όσους από εδώ και πέρα θα σέβονται το Δίκαιο. Ήδη από την αρχή του έργου η ατμόσφαιρα είναι τελείως διαφορετική από το πρώτο έργο της τριλογίας, τον "Αγαμέμνονα". Ο Ορέστης εκπροσωπεί έναν εκδικητή, που (σε αντίθεση με την Κλυταιμνήστρα) τα κίνητρά του είναι αγνά. Κι ο ίδιος και η αδελφή του Ηλέκτρα, ελεύθεροι από κάθε ένοχο κίνητρο, πρέπει ωστόσο να πράξουν κάτι που είναι χειρότερο απ' ό,τι ήδη έγινε στον "Αγαμέμνονα", να σκοτώσουν τη μητέρα τους. Εδώ έγκειται η τραγική δύναμη του δράματος. Το έργο αρχίζει με το προσκύνημα και τις προσφορές του Ορέστη στον τάφο του πατέρα του. Τότε ακούγεται το τραγούδι του χορού των γυναικών που μαζί με την Ηλέκτρα πλησιάζουν στον τύμβο. Ο Ορέστης και ο Πυλάδης κρύβονται για να δουν τι συμβαίνει. Η Κλυταιμνήστρα τρομαγμένη από ένα άσκημο όνειρο (δηλαδή ένα φίδι που το είχε γεννήσει, κι αυτό τη δάγκωσε στο στήθος) έστειλε την κόρη της με εξιλαστικές προσφορές στον τάφο του σκοτωμένου. Η Ηλέκτρα όμως, μετά και από προτροπή του Χορού, τις προσφέρει παρακαλώντας να γυρίσει ο Ορέστης και να εκπληρώσει την εκδίκηση. Βλέπει στον τάφο την προσφορά του αδελφού της (βόστρυχο των μαλλιών του), τα χνάρια των ποδιών του και ψυχανεμίζεται τον ερχομό του. Ακολουθεί η σκηνή της αναγνώρισης. Τα δύο αδέλφια ενώνονται με το Χορό σ' ένα μακρύ αμοιβαίο τραγούδι γύρω από τον τάφο του πατέρα τους, θρήνο μαζί και επίκληση. Μέσα στο τραγούδι αυτό αναγνωρίζουμε τη βασική λαϊκή δοξασία, που ζει στην ψυχή του ελληνικού λαού ως τις- μέρες μας, του "ανακαλέσματος” της ψυχής του νεκρού. Όπως τονίζει ο μεγάλος λαογράφος Κ. Ρωμαίος, «με τους επίμονους κοπετούς και θρήνους... δεν επιδιώκουν ο Ορέστης και η Ηλέκτρα απλώς να ευχαριστήσουν το νεκρό, για να τους βοηθήσει με τη σειρά του και εκείνος μέσα από τον τάφο του. Επιδιώκουν να κατορθώσουν "ν' ανεβάσουν" την ψυχή του πατέρα τους έτσι που να τους παρασταθεί εποπτεύοντας προστατευτικά την ώρα της μεγάλης σύγκρουσης». Χαρακτηριστική είναι η επίκληση του Ορέστη προς τη Γη: «Ω ΓηΙ Απάνω στείλε το γονιό τη μάχη να επιβλέπει.» Αμέσως μετά, η δράση επιταχύνεται. Ο Ορέστης εκθέτει το σχέδιό του. Οι φονιάδες θα σκοτωθούν με δόλο, όπως σκότωσαν. Παρουσιάζεται στο παλάτι σαν αγγελιοφόρος του δικού του θανάτου κι η Κλυταιμνήστρα δέχεται αυτόν και τον Πυλάδη σαν φιλοξενούμενους στο παλάτι. Στέλνει τη γριά παραμάνα του Ορέστη να φωνάξει τον Αίγισθο που βρίσκεται εκείνη τη στιγμή μακριά από το σπίτι. Στο δάκρυα της παραμάνας για το χαμό του Ορέστη αντιπαραβάλλεται η υποκρισία και η κρυφή χαρά της μάνας του. Ο Χορός πείθει τη γριά να καλέσει τον Αίγισθο, σε αντίθεση με την παραγγελία της Κλυταιμνήστρας, χωρίς τους οπλοφόρους του. Ο Αίγισθος έρχεται και σκοτώνεται μέσα στο παλάτι από το σπαθί του Ορέστη. Αμέσως μετά ο γιος έρχεται αντιμέτωπος με τη μάνα του. Οι δισταγμοί που φουντώνουν μέσα στην ψυχή του Ορέστη διώχνονται από τη δραστική παρέμβαση του βωβού ως τότε Πυλάδη. Σε μια γοργή στιχομυθία μάταια η Κλυταιμνήστρα, με παρακάλια και φοβέρες, προσπαθεί ν' αλλάζει τη μοίρα της. Ο γιος της τη σπρώχνει προς το θάνατο μέσα στο παλάτι. Ύστερα από το τραγούδι του Χορού η μεσαία πύλη ανοίγει ξανά και ο Ορέστης στέκεται κοντά στα πτώματα των δύο του θυμάτων. Προσπαθεί να δικαιολογήσει την πράξη του καλώντας τον ήλιο μάρτυρα του δικαίου του και ζητάει να εκθέσουν το δίχτυ, μέσα στο οποίο σκοτώθηκε αβοήθητος ο Αγαμέμνονας. Καμιά δικαιολογία όμως, που την ψάχνει για τον ίδιο του τον εαυτό, δεν μπορεί να τον προφυλάξει. Οι Ερινύες, τα πνεύματα που θέλουν να εκδικηθούν το θάνατο της μάνας του, φανερώνονται -αόρατες για τους άλλους- μπροστά του και έντρομος αποχωρεί.